Latina/Tria deklinacio (adjektivoj kaj adverboj)
Triadeklinaciaj adjektivoj
[redakti]Vi jam scias, ke adjektivoj dividiĝas je tiuj unu-dua-deklinaciaj kaj tiuj triadeklinaciaj. La triadeklinaciaj poste havas plurajn subklasojn; la diferencoj inter ili estas tio, ĉu ili havas diversajn formojn por la diversaj genroj aŭ ne.
Estas tri specoj de triadeklinaciaj adjektivoj:
- Unufinaĵaj – en singulara nominativo ili havas por ĉiu genro la saman finaĵon: vir atrōx, fēmina atrōx, cor atrōx (“bruta viro, virino, koro”)
- Dufinaĵaj – ili havas unu singularnominativan finaĵon komunan por vira kaj ina genroj kaj alian finaĵoj por neŭtro: vir amābilis, fēmina amābilis, cor agile (“aminda ”)
- Trifinaĵaj – speciala finaĵo por ĉiu genro: vir celer, fēmina celeris, cor celere (“rapida …”)
La deklinaciaj finaĵoj por kromnominativoj kazoj poste estas similaj al tiuj de la i-temaj substantivoj: male al simplaj triadeklinaciaj substantivoj, en singulara ablativo estas ĉiam -ī, kaj en pluralo estas genitive -ium kaj neŭtranominative -ia.
Tamen ekzistas ankaŭ sentemaj adjektivoj, kiuj havas singularablative simplan -e, plurale genitive -um kaj neŭtre nominative ktp. -a. Vidu pli sube.
Jen ekzemplaj tabeloj por ĉiuj tri tipoj de triadeklinaciaj adjektivoj.
| 3a deklinacio | Atrōx | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Singularo | Pluralo | |||||||
| vira | ina | neŭtra | vira | ina | neŭtra | |||
| Nominativo | atrōx | atrōc-ēs | atrōc-ia | |||||
| Genitivo | atrōc-is | atrōc-ium | ||||||
| Dativo | atrōc-ī | atrōc-ibus | ||||||
| Akuzativo | atrōc-em | atrōx | atrōc-ēs | atrōc-ia | ||||
| Vokativo | atrōx | atrōc-ēs | atrōc-ia | |||||
| Ablativo | atrōc-ī | atrōc-ibus | ||||||
| 3a deklinacio | Agilis, -e | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Singularo | Pluralo | |||||||
| vira | ina | neŭtra | vira | ina | neŭtra | |||
| Nominativo | agil-is | agil-e | agil-ēs | agil-ia | ||||
| Genitivo | agil-is | agil-ium | ||||||
| Dativo | agil-ī | agil-ibus | ||||||
| Akuzativo | agil-em | agil-e | agil-ēs | agil-ia | ||||
| Vokativo | agil-is | agil-e | agil-ēs | agil-ia | ||||
| Ablativo | agil-ī | agil-ibus | ||||||
| 3a deklinacio | Celer, -is, -e | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Singularo | Pluralo | |||||||
| vira | ina | neŭtra | vira | ina | neŭtra | |||
| Nominativo | celer | celer-is | celer-e | celer-ēs | celer-ia | |||
| Genitivo | celer-is | celer-ium | ||||||
| Dativo | celer-ī | celer-ibus | ||||||
| Akuzativo | celer-em | celer-e | agil-ēs | agil-ia | ||||
| Vokativo | celer | celer-is | celer-e | celer-ēs | celer-ia | |||
| Ablativo | celer-ī | celer-ibus | ||||||
Sen-i-aj adjektivoj
[redakti]Iuj adjektivoj, kiuj deklinaciiĝas kiel simplaj triadeklinaciaj substantivoj (do havantaj singularablative -e (anstataŭ -ī), pluralgenitive -um (por -ium) kaj pluralneŭtra -a (por -ia), estas:
- vetus, veteris
- iuvenis, iuvene
- pauper, pauperis
- dīves, dīvitis
Same deklinaciiĝas ankaŭ tiuj adjektivoj, kiuj substantiviĝis, ekzemple kiel propraj nomoj. Oni do diras ā virō fēlīcī “de feliĉa viro”, sed ā Minūciō Fēlīce “de Minucio Feliĉo”.
Adverboj de triadeklinaciaj adjektivoj
[redakti]Triadeklinaciaj adverboj ĝenerale kreiĝas per la sufikso -iter aldonita al la (genitiva) radiko.
- fēlīx “feliĉa” – fēlīciter “feliĉe”
- fortis “forta” – fortiter “forte”
- atrōx “bruta” – atrōciter “brute”
Tamen tiuj adjektivoj, kies radiko finiĝas je -nt (nominative -ns), sufiksas nur je -er:
- sapiēns “saĝa” – sapienter “saĝe”
Kaj iam uziĝas anstataŭ adverbo kvazaŭ la neŭtra akuzativa formo de la adjektivo:
- facilis “facila” – facile “facile”
Kaj ekzemplo de malregula adverbo:
- audāx “aŭdaca” – audācter, sed ankaŭ regule audāciter “aŭdace”