Enkonduko pri Loĵbano de la gleki/Mi parolas pri filmoj

Dialogo

mi ca'o tavla do lo pa skina
Mi nun parolas al vi pri filmo.

i lo se skina cu mutce cinri ui
La intrigo de la filmo estas tre interesa!

i xu do tugni
Ĉu vi konsentas?

je'u
Jes.

La strukturo de nia dialogo

mi	ca'o	tavla	do	lo	pa	skina
mi	nun (anta tempo)	parolas	vi	formas substantivon:	unu	filmo

i	lo	se skina	cu	mutce	cinri	ui
fraza separilo	formas substantivon:	estas la intrigo, temo, ago de filmo	jen ĉefverbo:	estas tre	estas interesa	Hura!

i	xu	do	tugni
fraza separilo	jes/ne partiklo	vi	konsentas

je'u
Jes. (Vere)

Nun ni lernu la strukturon de nia dialogo.

mi	ca'o	tavla	do	lo	pa	skina
mi	nun (anta tempo)	parolas	vi	formas substantivon:	unu	filmo

Verbo

ca'o tavla = nun parolas

tavla = parolas al... (iu) pri...

tavla estas verbo. Verboj estas bazaj vortoj en Loĵbano.

Ili esprimas rilatojn kaj agojn. Kiel ĉiuj vortoj, verboj neniam ŝanĝas sian formon.

Oni povas meti specialajn partiklojn antaŭ verboj por specifi "konturon" aŭ tempon.

ca'o signifas kontinuantan tempon.

tavla = paroli

ca'o tavla = nun parolas

ba tavla = parolos

pu tavla = parolis

Ekzemplaj verboj

rinsa: saluti... (iun)

ciska: skribi aŭ tajpi... (ion)

tadni: studi... (ion)

prami: ami... (iun)

cadzu: marŝi

Substantivoj

Oni formas substantivojn el verboj metante la partiklon lo antaŭ ili:

prami: ami

lo prami: amanto, la amanto

gerku: estas hundo, esti hundo

lo gerku: hundo, la hundo

skina: esta filmo kun intrigo/temo/ago...

lo skina: filmo, la filmo

Ne surpriziĝu! En "Ĝi estas filmo", la parto "estas filmo" agas verbe, do filmoj kaj hundoj povas esti verboj en Loĵbano!

Io simila okazas en Esperanto kun vortfarado... tamen atentu! Kiel verbo, "skina" ne signifas "filmi" sed "esti filmo".

Pronomoj

mi	ca'o	tavla	do	lo	pa	skina
mi	nun (anta tempo)	parolas	vi	formas substantivon:	unu	filmo

Jen la personaj pronomoj:

mi: mi(n)

do: vi(n)

mi'o: ni(n) (kun vi)

mi'a: ni(n) (sen vi)

Samkiel aliaj vortoj, personaj pronomoj ne ŝanĝas sian formon.

Oni povas meti ilin antaŭ vorto:

mi prami = Mi amas

Oni povas meti ilin post vorto:

prami do = amas vin, oni amas vin

Kombinante ilin, ni havas:

mi prami do = Mi amas vin.

Post prepozicioj:

mi catlu fa'a do = Mi rigardas antaŭen al vi.

Nombroj

lo skina povas signifi jen filmo, jen la filmo, jen filmoj.

La nombro ordinare estas klara pro kunteksto sed vi rajtas specifi ĝin laŭ bezono.

lo pa skina: unu filmo lo za'u skina: filmoj lo ro skina: ĉiuj filmoj ro lo skina: ĉiu filmo lo so'i skina: multaj filmoj

Metu numeron post lo:

pa: unu

re: du

ci: tri

vo: kvar

mu: kvin

xa: ses

ze: sep

bi: ok

so: naŭ

no: nil

za'u: pli multe ol unu, plure

so'i: multe

ro: ĉiuj, ĉiu. Por diri "ĉiu", metu ro antaŭ lo.

mi	ca'o	tavla	do	lo	pa	skina
mi	nun (anta tempo)	parolas	vi	formas substantivon:	unu	filmo

Argumentstrukturo de verboj

Verboj kreas argumentan strukturon, kiu priskribas ĉiujn partoprenantojn de ago aŭ okazo.

... tavla ... ...: ... parolas al ... pri ...

Oni simple metas substantivon je ĉiu ... loko.

En nia frazo, ni havas:

mi tavla do lo skina

Mi (iam) parolas al vi pri filmo(j).

Aldonante tempon por la verbo kaj nombron por la lasta substantivo, ni plibonigas la frazon:

mi ca'o tavla do lo pa skina

Mi nun parolas al vi pri filmo (unu filmo).

Ni pliŝikigu la unuan frazon

ca	lo	prulamdei	mi	tavla	do
dum	formas substantivon:	estas hieraŭ	mi	parolas	vi

ca lo prulamdei mi tavla do
Hieraŭ mi parolis al vi.

Prepozicioj

Prepozicioj aldonas pluan signifon al frazo:

ca: dum...

pu: antaŭ... (en tempo)

ba: post... (en tempo)

Ilin sekvas substantivo.

ca lo prulamdei: hieraŭ, dum la hieraŭo

Hieraŭ, hodiaŭ, morgaŭ

ca lo prulamdei: hieraŭ, dum la hieraŭo cabdei: estas hodiaŭ ca lo cabdei: hodiaŭ, dum ĉi tiu tago bavlamdei: estas morgaŭ ca lo bavlamdei: morgaŭ, dum la venonta tago

Prepozicioj kaj tempo

Sen substantivo post ili, prepozicioj tuj fariĝas tempomontriloj!

ca sen substantivo montras antan tempon.

pu sen substantivo montras intan tempon.

ba sen substantivo montras onton tempon.

mi ca viska do: Mi vidas vin.

mi ba rinsa do: Mi salutos vin.

mi pu prami do: Mi amis vin.

Konjunkcioj

mi	tavla	do	lo	pa	skina	e	lo	xrula
mi	parolas	vi	jen substantivo:	unu	filmo	kaj	jen substantivo:	floro

mi tavla do lo pa skina e lo xrula
Mi parolas al vi pri filmo kaj floroj.

e: kaj

a: aŭ

onai: aŭ... aŭ... (sed ne ambaŭ)

lo skina e lo xrula: filmo(j) kaj floro(j)

lo pa skina e lo xrula: filmo kaj floro(j)

lo pa skina a lo pa xrula: filmo aŭ floro (aŭ ambaŭ)

lo pa skina onai lo pa xrula: aŭ filmo aŭ floro (ne ambaŭ)

i lo se skina cu mutce cinri ui
La intrigo de la filmo estas tre interesa!

i disigas frazojn por ke ni sciu kiam nova diraĵo komencas.

i	lo	se skina	cu	mutce	cinri	ui
fraza separilo	formas substantivon:	estas intrigo, temo, ago de filmo	jen ĉefverbo:	estas tre	estas interesa	Hura!

se skina

se interŝanĝas la unuan kaj duan argumentojn de skina.

skina: ... estas filmo kun intrigo/temo/ago ...

se skina: ... estas la intrigo/temo/ago de filmo ...

Kun la prefikso lo, ni obtenas substantivon:

lo se skina: la intrigo, la temo, la ago de filmo

Aldona ekzemplo de se:

mi prami do: Mi amas vin.

do se prami mi: Vin amas mi.

Kombinitaj verboj

Du aŭ pliaj verboj, unu post alia, kombiniĝas al unu:

cinri: estas interesa mutce: estas ekstrema, altgrada mutce cinri: estas tre interesa

Tiel la maldekstra verbo modifas la dekstran verbon.

lo skina: filmo lo cinri skina: interesa filmo

cu

cu separas la sekvantan verbon. Ĉar se skina estas verbo, ĝi povus esti kombinita kun la sekva verbo mutce, do ni antaŭponas ĉu al la verbo.

lo se skina cu mutce cinri

Ne estus erare se vi ĉiam farus tion:

mi cu prami

sed ĉar pronomoj ne kombiniĝas kun verboj, vi rajtas ne meti cu tie.

Ekkrioj

ui - ekkrio

ui estas ekkria vorto.

Ĝi signifas feliĉon, kaj aplikiĝas al la vorto antaŭ ĝi.

cinrui ui: Interesa, hura!

Se oni metas ĝin antaŭ la komenco de la frazo, ĝi modifas la tutan frazon.

ui mi prami: Hura, mi amas!

xu

i	xu	do	tugni
fraza separilo	jes/ne partiklo	vi	konsentas

xu montras jes/ne demandon. Ĝi ankaŭ estas ekkrio.

Por respondi al demando, uzu iun ajn taŭgan ekkrion.

je'u: Jes (vere)

je'unai: Ne (malvere)

tugni: ... konsentas kun ... (iu) pri ... (io)

Demandaj, ekkriaj kaj aliaj helposignoj ne estas necesaj en Loĵbano. Oni povas elekti ĉu uzi ilin aŭ ne.

Do, ni povas skribi xu do tugni ? kvankam xu jam montras demandon.

Enkonduko pri Loĵbano de la gleki